Süreyya bəy, türkdilli dövlətlər arasında körpü rolu oynayan TÜRKPA-dakı yeni işinizi təbrik edir, gələcək fəaliyyətinizdə sizə uğurlar arzulayırıq.

• TÜRKPA-da qəbul olunmuş qərarlar türk dünyası üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Qarşıda duran hədəflərə çatmaq məqsədi ilə görüləcək işlərlə bağlı yeni planlarınız hansılardır?

Təbrikiniz və xoş arzularınız üçün təşəkkürümü bildirirəm. Bildiyiniz kimi, TÜRKPA-nın Qazaxıstanın Türküstan şəhərində keçirilən 10-cu plenar iclasında təşkilatın Baş katibi seçildim və ötən ilin oktyabrından vəzifə səlahiyyətlərimi icra edirəm. Bu şərəfli fəaliyyətdə mənə göstərilən etimada görə quruma üzv dövlətlərin parlamentlərinə dərin minnətdarlığımı bildirirəm.

Əminliklə demək istərdim ki, TÜRKPA üzvü olan ölkələr arasında ortaq tarixə, ümumi dilə, mədəni dəyərlərlə və qarşılıqlı etimada əsaslanan əlaqələr keyfiyyətcə yeni mərhələyə daxil olub. Türk dünyasında əməkdaşlığın bütün sahələrində böyük potensial mövcuddur. Assambleyamızın bu potensialdan istifadə edərək həyata keçirəcəyi fəaliyyətlər ortaq hədəflərimizə çatmaqda öz töhfəsini verəcəkdir.

Ötən ilin noyabr ayında Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının (indiki Türk Dövlətləri Təşkilatı) 8-ci Zirvə Görüşündə dövlət başçıları tərəfindən qəbul edilmiş “Türk dünyasına baxış - 2040” strateji sənədi mühüm hədəflər müəyyənləşdirdi. Bu sənəd özündə geniş spektrli inteqrasiya proseslərini ehtiva edir.

TÜRKPA-nın ən mühüm funksiyalarından biri türk dövlətləri arasında qarşılıqlı əməkdaşlıq çərçivəsində təşəbbüslərə hüquqi dəstək göstərməkdir. Assambleyamız da, öz növbəsində sənəddə əksini tapmış təşəbbüslərin həyata keçirilməsində parlament ölçüsü olaraq səylərini əsirgəmir.

Uğurlu inteqrasiya prosesi üçün vahid normativ hüquqi bazanın mövcudluğu mühüm amildir. Parlamentlərarası dialoq üzrə uğurlu formata çevrilmiş TÜRKPA siyasi, hüquqi, iqtisadi, sosial-mədəni, ətraf mühit və sağlamlığın qorunması sahələrində üzv ölkələrin qanunvericilik bazalarının yaxınlaşdırılmasında qovşaq rolunu oynamaq əzmindədir. Bu istiqamətdə həyata keçirilməkdə olan model qanunvericilik fəaliyyəti böyük əhəmiyyət daşıyır. Türk əməkdaşlığı çərçivəsində model qanunların hazırlanması üçün əsas platforma kimi çıxış edən Assambleya bu istiqamətdə fəaliyyətini aktiv şəkildə davam etdirir.

Uzunmüddətli baxış və strateji yanaşma əməkdaşlığın ardıcıl həyata keçirilməsinin mühüm vasitəsidir. Hazırda Assambleyanın uzunmüddətli strateji yol xəritəsi hazırlanma mərhələsindədir. Sənəddə əməkdaşlığa kompleks və sistemli yanaşmanın, Assambleyanın hüquqi bazası və funksional imkanlarının gücləndirilməsinin, parlamentlərin komitələri və digər struktur bölmələri arasında münasibətlərin möhkəmləndirilməsinin, qarşıya qoyulmuş hədəflərə çatmaq, Türk dünyasının mədəni irsi və tanıdılmasının təşviqi üçün maraqlı tərəflərlə birgə fəaliyyətin və layihə yönümlü əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsinin əksini tapacağı nəzərdə tutulur. Bu baxımdan Türk əməkdaşlıq təşkilatları, eləcə də üzv ölkələrin elm və təhsil qurumları ilə koordinasiyanın gücləndirilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Eyni zamanda, Assambleyanın beynəlxalq əməkdaşlığının sərhədlərinin genişləndirilməsi, regional və qlobal parlamentlərarası təşkilatlarla əlaqələrin möhkəmləndirilməsi də əsas hədəflərimizdəndir.

Cari il üzrə fəaliyyətimiz TÜRKPA-nın 2022-ci il üçün qəbul olunmuş Fəaliyyət Planına uyğun həyata keçirilir. Sənədə əsasən daimi komissiyaların müntəzəm iclasları, bu çərçivədə fəaliyyət sferalarına uyğun mövzularda seminarların keçirilməsi planlaşdırılır. Üzv ölkələrin parlament qanunvericilik bazasının formalaşdırılması təcrübəsinin yaxından öyrənilməsi məqsədi ilə ənənəvi təcrübə mübadiləsi proqramlarının aparılması, ilk dəfə olaraq TÜRKPA-nın Qadın Parlamentarilər Qrupu və Gənc Parlamentarilər Qrupunun ilk iclaslarının həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. İnanıram ki, bu qrupların fəaliyyəti üzv ölkələrin gender və gənclər siyasətinə mühüm töhfə olacaq.

• Azərbaycan TÜRKPA ilə əməkdaşlığa böyük önəm verir. Bu prosesin inkişafı üçün hansı işləri görməyi planlaşdırırsınız?

Azərbaycan təşkilatın qurucu üzvü və ev sahibi olaraq böyük önəm kəsb edir və Türk dövlətləri ilə əməkdaşlığa verdiyi dəyər bizi sevindirir. Türk dünyasının coğrafi mövqeyi, iqtisadi, mədəni və intellektual potensialı münasibətlərin inkişafı üçün geniş imkanlar yaradır. Türk dövlətləri arasında olan sıx bağlılıq bütün tərəflərin maraq və mənafelərinə uyğundur və hər bir ölkə bu platformada bərabərlik prinsipinə əsaslanaraq çıxış edir. Bu prosesdə qardaş dövlətlərin hər biri, o cümlədən türk dünyasının ayrılmaz hissəsi olan Azərbaycanın rolu inteqrasiyada vacib əhəmiyyət daşıyır.

Azərbaycan parlamentinin Assambleya ilə məhsuldar əməkdaşlığı və verdiyi dəstək gələcək fəaliyyətimiz üçün sağlam zəminin formalaşdırılmasına mühüm töhfədir. Təşkilatımızda Milli Məclisin ev sahibliyi etdiyi, dəstək göstərdiyi birgə layihələr həyata keçirilir ki, bunların da hər biri illik fəaliyyət planımızda əksini tapır. Eyni zamanda, TÜRKPA mütəmadi olaraq Azərbaycanda baş tutan əhəmiyyətli tədbirlərə qatılır.

Fürsətdən istifadə edərək Assambleyanın tədbirlərində, keçirilən müzakirələrdə fəal iştirakına görə qardaş Azərbaycan parlamentinə təşəkkürümü, Katibliyin fəaliyyətinə göstərdikləri diqqət və dəstəyə görə ölkə rəhbərliyinə dərin minntədarlığımı bildirirəm, bundan sonra da bu xoş ənənənin davam etdiriləcəyinə ümidvaram.

• Ötən il Prezident, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə 44 günlük Vətən müharibəsində - Azərbaycanın haqq savaşında qazanılan qələbədə Türkiyənin verdiyi siyasi-mənəvi dəstək danılmaz rol oynadı. Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının 8-ci Zirvə Görüşü çərçivəsində Azərbaycan Prezidentinə “Türk Dünyasının Ali Ordeni”nin təqdim edilməsi də bu qardaşlığın daha bir göstəricisi oldu. Bu barədə sizin də fikirlərinizi bilmək maraqlı olardı.

Prezident, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə 44 günlük Vətən müharibəsində qardaş Azərbaycanın şanlı ordusunun qazandığı bu qələbə ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpası ilə yanaşı, türk birliyinə də mühüm töhfə, eyni zamanda, bölgədə davamlı sülh, sabitlik və inkişafa geniş meydan oldu. Azərbaycanın dövlət başçısı bu işğalı sonlandırmaqla sanki vətənimizin qəlbinə paslı bir xəncər tək saplanmış küt aləti çəkib çıxarmağı bacardı. Bu qələbə bütün türk dünyasının zəfəri kimi tarixin yaddaşına əbədi olaraq həkk olundu. Qardaş Azərbaycan öz gücü ilə bu haqsızlığa son qoymaqla türk dünyasının özünəinamını geri qaytardı. Bu şanlı zəfər hər zaman şərəflə anılacaqdır. Fürsətdən istifadə edərək bir daha vətən uğrunda canlarından keçən bütün şəhidlərimizə Allahdan rəhmət diləyirəm.

Türkiyə Cümhuriyyəti tarixi məsuliyyətinə əsaslanaraq bu 44 gün ərzində qardaş xalqın yanında olmaqla sarsılmaz birliyimizi bir daha nümayiş etdirdi. Bu məsuliyyət iki qardaşın bir-biri üçün əlindən gələni əsirgəməməsidir. İki qardaş xalqın şanlı tarixi belə örnəklərlə zəngindir. Nuru Paşanın komandanlığı ilə Qafqaz İslam Ordusunun Azərbaycanın istiqlalı uğrunda mübarizəsi də bu qəbildən olan bir qəhrəmanlıq dastanıdır. Bundan bir əsr öncə də türk xalqı istənilən vəziyyətdə öz qardaşının yanında olacağını sübut etmiş, bu qardaş məmləkət uğrunda canlar fəda etmişdir.

Tarixinin ağır dönəmlərində türk xalqının qardaş Azərbaycanın yardımına tələsdiyi kimi, Azərbaycan xalqı da özü üçün çətin siyasi-tarixi şəraitdə belə heç bir milli mübarizə və haqq savaşında Türkiyəni yalnız qoymamışdır. Azərbaycanlılardan ibarət əsgər və könüllü dəstələr Türk Ordusu sıralarına qatılmış, Qazi Mustafa Kamal Atatürkün öndərliyi ilə Milli Mübarizə Hərəkatına dəstək olmuşdur. Dəyərli Azərbaycan ziyalısı, türk övladı Əhməd Cavadın Birinci Dünya müharibəsi zamanı Anadolu torpaqlarındakı qardaşlarına "Bakı Müsəlman Cəmiyyəti-Xeyriyyə" və "Qardaş köməyi" təşkilatları vasitəsilə göstərdiyi yardımlar yaddaşlardan silinməz. Türkiyə Cümhuriyyəti Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın 2021-ci il iyunun 16-da Azərbaycan Respublikası Milli Məclisində ifadə etdiyi kimi “Necə ki, Balkan müharibəsi zamanı Azərbaycanın Dövlət himninin sözlərinin müəllifi Əhməd Cavad azərbaycanlı gənclərlə birlikdə Osmanlı ordusunun sıralarında döyüşübsə, necə ki, Çanaqqalada Azərbaycandan gələn igidlərlə Anadolunun dəliqanlıları birlikdə mübarizə aparıb, birlikdə şəhadətə ucalıb zəfər qazanıblarsa, necə ki, Qafqaz İslam Ordusunun aslanları – Nuru Paşanın əsgərləri o gün azərbaycanlı qardaşlarımızın yardımına gəlibsə, biz də bu gün və gələcəkdə bir və bərabər olacağıq. Azərbaycanın aydınlığı aydınlığımız, sevinci sevincimiz, azadlığı azadlığımız, taleyi taleyimiz, kədəri kədərimizdir”. Bu fikirlər məhz iki qardaşın bir-biri qarşısında məsuliyyətinin dərin mənəvi və tarixi təməlinə söykənir.

Türkiyənin imperializmə qarşı haqlı mübarizəsində Nəriman Nərimanovun göstərdiyi təmənnasız yardımlar onun öz təbirincə desək, qardaşın hər vəziyyətdə qardaşının əlindən tutmasıdır. O dövrdə ilk türk diplomatik təmsilçisi Memduh Şevket bəyin Bakıya gəlməsi, Azərbaycan Hökumətinin isə bir il sonra İbrahim Əbilovu Ankaraya səfir təyin etməsi mühüm tarixi proseslərdir. Qazi Mustafa Kamal Atatürkün Türkiyədə Azərbaycan səfirliyinin binasında öz əlləri ilə Azərbaycan bayrağını ucaltması, həmin tədbirdə səsləndirdiyi: “Azərbaycanın sevinci bizim sevincimiz, kədəri bizim kədərimizdir”, Ümummilli lider Heydər Əliyevin dillər əzbəri olan: “Bir millət, iki dövlət” kəlamları ölkələrimiz arasında mənəvi bağların dəqiq ifadəsidir. Bu gün dövlət başçıları İlham Əliyev və Rəcəb Tayyib Ərdoğanın möhkəm, səmimi dostluq və qardaşlıq münasibətləri iki xalq arasında zamanın sınağından keçmiş, sarsılmaz birlik və həmrəyliyin simvoludur.

Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının 8-ci Zirvə Görüşü türk dünyası üçün daha bir önəmli qərarla tarixə düşdü. Tədbirdə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin “Türk Dünyasının Ali Ordeni” ilə təltif edilməsi, fikrimcə, dostluq və qardaşlığımızın, eyni zamanda, türk dövlətlərinin Azərbaycanın böyük zəfərindən duyduqları qürurun parlaq təcəssümüdür. Prezident İlham Əliyevin də ifadə etdiyi kimi, türk dövlətləri başçılarının imzası, Rəcəb Tayyib Ərdoğanın təşəbbüsü ilə təqdim edilən bu dəyərli orden bütün Azərbaycan xalqına verilmiş mükafatdır.

• Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş torpaqlarına səfər etmisinizmi? Orada görülən yenidənqurma və bərpa işlərini necə qiymətləndirirsiniz?

Azərbaycan Ordusu 44 gün ərzində işğal altında olan 300-dən çox şəhər və kəndi azad etdi. TÜRKPA-nın Baş katibi olaraq vəzifə səlahiyyətlərimin icrasına başladıqdan dərhal sonra Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən təşkil edilən, diplomatik nümayəndəliklərin başçılarının, hərbi attaşelərin və fəxri konsulların qatıldığı Tərtər rayonunun Suqovuşan qəsəbəsi və Talış kəndinə səfər etmək fürsətim oldu. İşğaldan azad edilmiş bölgələrdə törədilmiş təxribatların şahidi oldum. Xarabalıqları, dağıdılmış evləri gördüm. Gördüklərim məndə ağrı və acı təəssüf doğurdu. 30 il ərzində işğal altında saxlanılan bu torpaqlar talan edilmişdir. Ermənilər gedərkən geridə qalan hər şeyi yandırmış, məhv etmişlər. Azərbaycanlılar isə Qarabağı məcburi tərk edərkən öz evlərini, yurdlarını yandırmamış, uçurub sökməmişdilər. Bu da Qarabağın kimi vətəni olduğunun daha bir əyani sübutudur. Çünki insan öz əli ilə qurub-yaratdığına qıya bilməz.

Lakin şükürlər olsun ki, bu gün azad edilmiş ərazilərdə mənzərə tamamən dəyişməkdədir. Qarabağın yenidən inşası gələcək inkişafın mühüm tərkib hissəsidir. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə bu ərazilərdə böyük sürətlə bərpa və quruculuq işləri, infrastrukturun yenilənməsi həyata keçirilir. “Ağıllı şəhər”lər, “ağıllı kənd”lər salınır, qədim və müasir mədəni abidələr bərpa olunur. Bu ərazilərdə qısa zaman ərzində böyük işlər görülüb. Bu da Azərbaycan xalqının və ölkə rəhbərliyinin qətiyyətinin və mənəvi gücünün təzahürüdür.

Bu prosesdə Naxçıvan ilə Bakını birləşdirəcək olan Zəngəzur dəhlizinin reqion üçün böyük əhəmiyyəti də danılmazdır. Zənnimcə, sosial-iqtisadi tərəqqiyə təkan verəcək Zəngəzur dəhlizi yeni inkişaf dövrünün uğurlu başlanğıcı olacaq.

Əminəm ki, aparılan bütün bərpa və quruculuq prosesi uğurla həyata keçiriləcək, qardaşlarımız öz doğma yurdlarına geri dönəcək və bu torpaqlar yenidən əvvəlki ruhuna qovuşacaqdır.

YANVAR-FEVRAL, 2022 MİLLİ MƏCLİS